Page 125 - kpi15476
P. 125
124 การประชุมวิชาการ
สถาบันพระปกเกล้า ครั้งที่ 15
บทส่งท้าย
บทความเรื่อง “ธรรมราชา” นี้ ได้ตั้งคำถามในเบื้องต้นว่า “ธรรมราชาคืออะไร? และ
พระราชา หรือผู้ปกครองในกรอบของพระพุทธศาสนาได้ใช้หลักการชุดใด? เป็นเครื่องมือในการ
ดำรงปกครองประชาชน จึงจะทำให้ประชาชนเกิดความพึงพอใจตามกรอบของคำว่า “ราชา” ที่มุ่ง
การบริหารจัดการให้ประชาชนเกิดความพึงพอใจบนฐานของนำคุณธรรมมาประยุกต์ใช้ตามแนว
พุทธธรรมาภิบาล (Buddhist Good Government) และเมื่อศึกษาอย่างรอบด้านจากคัมภีร์
พระไตรปิฎก (Primary Source) และคัมภีร์ชั้นอรรถกถา (Secondary Source) ที่ใช้เป็นเครื่องมือ
ในการศึกษา และเป็นหลักปฏิบัติของพระพุทธศาสนาสายเถรวาททำให้พบคำตอบที่น่าสนใจ
ในหลายประเด็น
คำว่า “ธรรมราชา” มีนัยที่สะท้อนแง่มุมในเชิงพยัญชนะ และอรรถใน 3 ประเด็นหลักคือ
(1) เป็นการเรียกชื่อพระราชา หรือพระเจ้าจักรพรรดิที่ทรงธรรม รักษาธรรม ตั้งมั่นอยู่ในธรรม
เช่น ศีล 5 อกุศลกรรมบถ และจักรวรรดิวัตร (2) เป็นการเรียกขานผู้ปกครองที่ทำให้บุคคลอื่น
หรือประชาชนเกิดความยินดีพอใจโดยธรรม กล่าวคือ ผู้ปกครองที่ใช้ธรรมไปเป็นเครื่องมือในการ
บริหาร เช่น หลักสังคหวัตถุธรรม ราชสังคหวัตถุธรรม และทศพิธราชธรรม และ (3) เป็น
คำเรียกพระพุทธเจ้าในฐานะที่พระพุทธองค์ทรงอาศัยธรรม สักการะธรรม เคารพธรรม นอบน้อม
ธรรม เชิดชูธรรม ยกย่องธรรม มีธรรมเป็นใหญ่ ทรงจัดการรักษา ป้องกัน และคุ้มครองภิกษุ
ภิกษุณี อุบาสก อุบาสิกาทั้งหลายโดยธรรม
การถือกำเนิดของคำว่า “ธรรมราชา” ในพระพุทธศาสนาจึงเน้นที่ไปที่ “ตัวธรรม” มากกว่า
“ตัวคน” เน้น “หน้าที่” ที่ผู้ปกปกครองควรกระทำมากกว่าเน้น “เทวโองการ” กล่าวคือ เน้นไปที่
ธรรมะที่พระราชาหรือผู้ปกครองได้ใช้เป็นหลักปฏิบัติ และนำหลักธรรมไปเป็นเครื่องมือในการ
บริหารจัดการจนทำให้ประชาชนเกิดความพึงพอใจ จะเห็นว่า แม้ว่าผู้ปกครองจะทำให้ประชาชน
เกิดความพึงพอใจ แต่หากความพึงพอใจไม่ได้อยู่บนฐานของธรรม พระราชา หรือผู้ปกครอง
เหล่านั้น ย่อมไม่สามารถที่เรียกขานว่า “ธรรมราชา” ในกรอบของพระพุทธศาสนาได้อย่างประสม
กลมกลืนได้
จากตัวแปรดังกล่าว พระพุทธศาสนาจึงได้ตีกรอบในประเด็น “ธรรมราชา” เอาไว้ว่า การที่
จะพระราชาหรือผู้ปกครองจะเป็นธรรมราชาได้นั้น จำเป็นต้องประกอบไปด้วยตัวชี้วัดใน 4
ประเด็นใหญ่ คือ (1) ตัวชี้วัดในเชิงกายภาพที่เน้นการให้ (ทาน) เป็นพื้นฐานในการปกครองรัฐ
โดยการดำเนินนโยบายสนับสนุนและส่งเสริมการประกอบสัมมาชีพให้แก่กลุ่มคนต่างๆ (2) ตัวชี้วัด
ในเชิงพฤติภาพ การปรับกาย วาจา และใจให้บริสุทธิ์บริบูรณ์จึงเป็นตัวแปรที่สำคัญต่อการรองรับ
เอกสารประกอบการอภิปราย ไม่ต้องใช้ศัสตรา” (3) ตัวชี้วัดในเชิงจิตภาพ ที่เน้นการเสียสละ การซื่อตรง การอ่อนโยน การ
การเป็น “ธรรมราชา” เพราะการเป็นธรรมราชาจะเน้น “การชนะโดยธรรม ไม่ต้องใช้อาชญา
ยับยั้งชั่งใจ การไม่โกรธ การไม่เบียดเบียน การอดทน และการความหนักแน่นโดยไม่คลาดจาก
ธรรม (4) ตัวชี้วัดในเชิงปัญญาภาพ ที่เน้นการใช้ศักยภาพและความฉลาดในการบริหารจัดการ
