Page 38 - kpi20863
P. 38
บทที่ 3
พัฒนาการการประกอบวิชาชีพสถาปนิกในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว
3.1 การประกอบวิชาชีพสถาปนิกในช่วงรัชกาลที่ 5
รัชกาลพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว (พ.ศ. 2411 – 2453) เป็นช่วงเวลาอันยาวนานที่
เกิดความเปลี่ยนแปลงขึ้นในการประกอบวิชาชีพสถาปนิกในสยาม โดยที่ขณะนั้นสถาปนิกยังเป็นเพียงช่าง
แขนงหนึ่ง มีหน้าที่ในการออกแบบและด าเนินการควบคุมการก่อสร้างอาคาร ในสมัยที่วิชาชีพสถาปนิกตามค า
จ ากัดความสมัยใหม่ยังไม่เป็นที่รู้จัก ตามระบบจารีต ช่างอาจแบ่งได้คร่าวๆ เป็นสามกลุ่ม คือช่างหลวง ช่าง
พระ และช่างเชลยศักดิ์ ช่างหลวงคือข้าราชการที่มีหน้าที่รับผิดชอบงานออกแบบและควบคุมการก่อสร้างของ
หลวง ตั้งแต่พระที่นั่งไปจนถึงราชยานคานหามและเรือพระที่นั่ง โดยวิชาความรู้ของช่างหลวงนี้เป็นความรู้
ชั้นสูงที่สืบทอดกันมาในสกุล เช่น ช่างหลวงในสกุลหงสกุล เกตุทัต และยมาภัย เป็นต้น ช่างพระคือพระภิกษุ
ที่มีความรู้ในวิชาช่าง ด้วยพระอารามต่างๆ ก็มีถาวรวัตถุที่ต้องทะนุบ ารุงรักษา ทั้งวัดเองก็เป็นดั่งโรงเรียน
ส าหรับเด็กชายอยู่แล้วด้วย ส่วนช่างเชลยศักดิ์ คือช่างที่อยู่นอกระบบราชการ รับจ้างออกแบบและควบคุม
การก่อสร้างทั่วไป
การประกอบวิชาชีพช่างในระบบจารีตนี้เริ่มเผชิญหน้ากับความเปลี่ยนแปลงในช่วงต้นรัชกาลที่ 5 เมื่อ
พระประมุขและชนชั้นน าสยามเริ่มว่าจ้าง ช่างฝรั่ง มาจากเมืองสิงคโปร์หรือทวีปยุโรป เพื่อท าการออกแบบ
ก่อสร้างอาคารที่มีรูปแบบสถาปัตยกรรมแบบตะวันตก มีแบบแผนและเครื่องตกแต่งสถาปัตยกรรมที่ถูกต้อง
ครบถ้วน เพื่อสร้างภาพลักษณ์ของความ “ศิวิไลซ์” ในสายตาประชาคมโลก ช่างฝรั่งรุ่นแรกโดยมากเป็นชาวอิ
ตาเลียน เช่น นายโยอาคิม แกรซี (Joachim Grassi, ภาพที่ 3-01) นายสเตฟาโน คาร์ดู (Stefano Cardu)
และนายจูเซ็ปเป แฟร์รันโด (Giuseppe Ferrando) ช่างฝรั่งเหล่านี้ประกอบวิชาชีพในสยามในฐานะ
ผู้ออกแบบและรับเหมาก่อสร้าง ไม่ปรากฏว่าได้ผ่านการศึกษาวิชาสถาปัตยกรรมในสถานศึกษาแห่งใด
สามารถออกแบบ ค านวณราคา และรับเหมาก่อสร้างได้ แม้จะมีผลงานสถาปัตยกรรมจ านวนมากที่สร้างขึ้น
ในช่วงต้นรัชกาลที่ 5 แต่โดยมากก็เป็นอาคารในรูปแบบสถาปัตยกรรมประวัติศาสตร์นิยม (Historicism) ที่ไม่
ต้องใช้ความคิดสร้างสรรค์ในการออกแบบ หรือเทคนิควิทยาการก่อสร้างที่ทันสมัยแต่อย่างใด
ช่างฝรั่งช่วงต้นรัชกาลที่ 5 ที่มีลักษณะการประกอบวิชาชีพแตกต่างออกไป คือนายจอห์น คลูนิส
(John Clunis, ภาพที่ 3-02) นายช่างชาวอังกฤษที่รัฐบาลสยามว่าจ้างมาจากเมืองสิงคโปร์ เพื่อมารับราชการ
ในต าแหน่ง “อากีเต๊กหลวง” รับพระราชทานเงินเดือนดุจเดียวกับช่างหลวงในระบบราชการแบบจารีต
นายคลูนิสมีหน้าที่หลักในการออกแบบพระที่นั่งและอาคารส าคัญๆ ในพระบรมมหาราชวัง โดยเฉพาะพระที่
นั่งจักรีมหาปราสาท ซึ่งก่อสร้างแล้วเสร็จในพ.ศ. 2425 เป็นอาคารแบบประวัติศาสตร์นิยมในรูปแบบ
สถาปัตยกรรมอิตาเลียนเรอเนสซองส์ (Italian Renaissance) ทว่ามีเรือนยอดปราสาทแบบไทยประเพณี
ผลงานของพระยาราชสงคราม (ทัด หงสกุล)
54
