Page 109 - kpi15476

10 การประชุมวิชาการ
สถาบันพระปกเกล้า ครั้งที่ 15

คำว่า “ธรรมราชา” ในบริบทนี้จึงหมายถึงพระนามของพระพุทธเจ้าด้วยเช่นกัน ดังรูป
วิเคราะห์ตามบาลีว่า “นวหิ โลกุตฺตรธมฺเมหิ มหาชนํ รญฺเชตีติ ธมฺมราชา” แปลว่า “พระตถาคต

10
9
ชื่อว่า ธรรมราชา เพราะยังมหาชนให้ยินดีด้วยโลกุตรธรรม 9 นั่นแล” สิ่งที่น่าสนใจคือคำว่า
“ธรรมราชา” ในประเด็นนี้เป็นการสะท้อนภาวะของการกระทำความดีอันเป็นประโยชน์เกื้อกูล
แก่ตน 11

ในอภิธานวรรณนาได้อธิบายถึงประเด็นนี้เดียวกันนี้เอาไว้น่าสนใจเช่นกันว่า “ผู้ทรงเป็น

พระธรรมราชา เพราะทรงยินดีซึ่งธรรม ทรงเป็นพระราชาของโลกพร้อมทั้งเทวโลกโดยธรรม
ทรงยังปวงชนให้ยินดีด้วยธรรม ทรงเป็นพระราชาผู้รักษาความเป็นธรรม ผู้เที่ยงธรรม
จึงพระนามว่า ธรรมราชา ดังตัวอย่างว่า “” ซึ่งแปลว่า “พระพุทธเจ้า ผู้ไม่มีใครประเสริฐว่า

ตรัสว่า เสละ เราเป็นพระธรรมราชา” 12

จากความหมายดังที่ได้กล่าวมาแล้วในเบื้องต้น คำว่า “ธรรมราชา” มีนัยที่สะท้อนถึง
ความหมายที่สำคัญอย่างน้อยใน 2 ประเด็น กล่าวคือ

(1) หมายถึง พระราชา หรือผู้ปกครองที่ทรงธรรม ชนะโดยธรรม ไม่ต้องใช้อาชญา ไม่ต้อง
ใช้ศัสตรา และทำให้ชาวโลก มหาชน หรือประชาชนพึงพอใจ หรือยินดีโดยธรรม
13
ซึ่งความยินดีนั้นอาจจะมาจากการที่พระราชาหรือผู้ปกครองสงเคราะห์ด้วยสังคหวัตถุ
4 ประการ และสงเคราะห์ตามหลักจักรวรรดิวัตร 10 ประการ ซึ่งความหมายใน
ลักษณะนี้เป็นการทำหน้าที่เพื่อบำเพ็ญประโยชน์สุขให้แก่บุคคลอื่นๆ

(2) หมายถึงพระนามของพระพุทธเจ้า ตัวแปรสำคัญที่ทำให้พระองค์พยายามจะอธิบายว่า

พระองค์ทรงเป็น “ธรรมราชา” เพราะพระองค์ได้ทรงทำให้มหาชนเกิดความยินดี และ
พอใจโดยโลกุตรธรรม 9 ประการ ซึ่งเป็นคุณธรรมชั้นสูงในพระพุทธศาสนา ซึ่งสภาวะ

เช่นนี้ แม้บุคคลที่ได้ชื่อว่าพระเจ้าจักรพรรดิย่อมมีสถานะที่เป็นรอง เพราะพระเจ้า
จักรพรรดิถือว่าเป็นสมบัติภายนอก แต่ความเป็นพระพุทธเจ้านั้นถือได้ว่าเป็นสมบัติ
ภายในที่ประเสริฐกว่า

จากความหมายทั้ง 2 ประการนี้ ความเป็นธรรมราชาของพระราชา หรือพระเจ้าจักรพรรดิ
สามารถเลือนหายไปได้ตามตัวแปร แต่ความเป็นธรรมราชาของพระพุทธเจ้านั้นไม่มีตัวแปรใดที่จะ

เข้ามากำหนด กำกับ และควบคุมให้เลือนหายไปได้ ดังจะเห็นได้จากการเลือนหายไปของตัวแปร
ภายนอกที่พระเจ้าจักรพรรดิพระนามว่า “ทัฬหเนมิ” ประสบ จนทำให้พระองค์ตัดสินใจสละ

ราชบัลลังก์ และบำเพ็ญตนเป็นฤๅษีเพื่อแสวงหาความจริงสูงสุดในบั้นปลายของชีวิต

เอกสารประกอบการอภิปราย 10 11 องฺ.ทุก.อ. (มจร) 2/14/88.

โลกุตรธรรม 9 ประการ ได้แก่ มรรค 4 ผล 4 และนิพพาน 1 (องฺ.ติก.อ. 2/14/88).
9

ที.สี.อ.(มหามกุฏ) 1/-/368-370, ที.ม.อ.(มจร) 1/258/224-225.
12
“ราชาหมสฺมิ เสลาติ ธมฺมราชา อนุตฺตโร” ใน ม.ม.13/609/554.

“อทณฺเฑน อสตฺเถน ธมฺเมน อภิวิชิย อชฺฌาวสิ” (ที.ปา. (บาลี) 11/81/49-50). ที.ปา. (ไทย) 11/81/60).
13